me...

me...
tysa

Kamis, 28 Oktober 2010

INTERVIEW SARENG ABAHOLOT (KARINDING)

DATA HASIL INTERVIEW SARENG ABAH OLOT (ENDANG SUGRIWA)

1.Kumaha asal-usul karinding Sunda?
“Karinding nya eta salah sahiji alat anu sok dipake ku urang Sunda lamun keur ngahuma. Ngan kadieunakeun sok dipake keur alat music anus ok dipake dina kasenian-kasenian Sunda.”

2.Naon bahan dasar anu dipake pikeun nyieun karinding Sunda?
“Kapungkur bahan dasarna tina kawung serah;kawung bodas, anu ku patani sok digempur/dipaehan margi hama. Tapi mun ngagugu kana bahan dasar bakal punah, jadi kadieunakeun diganti ku awi, sorana oge leuwih gede batan ku kawung serah lamun make awi mah. Sanajan bahanna diganti nu penting mah tong leupas dina piriganana.”

3.Naon fungsi karinding Sunda?
“Kapungkur kanggo ngusir hama atawa keur ngahibur diri mun keur ngahuma sorangan, oge ngusir kajenuh.”

4.Kumaha cara ngagunakeun karinding Sunda?
“Cara ngagunakeunana nya eta ditapelkeun kana biwir sarta ditepak tungtungna nepikeun ka sada luyu jeung patokan tatakolanana.”

5.Jenis tatakolan naon wae anu aya dina kasenian karinding Sunda?
“Aya opat jenis tatakolan, nya eta:
1.Sora alam atawa tongeret, sora nu matak was, munkeur nyaba jadi sok haying balik ka lembur lamun ngadenge sora karinding”.
2.Sora lisung/tutunggulan. Baheula sok disadakeun lamun aya nu hajat di lembur atawa ngeuyeuk seureuh. Tah ketukanana ditapelkeun kana karinding.
3.Iring-iringan/mapag raja,
4.Rereogan/maen dog-dog.
Nu sanes mah sok asal sada, padahal mah aya cirri hasna, ngan kadieunakeun mah sok dimdifikasi.”

6.Nada dasar naon wae anu aya dina karinding Sunda?
“Nada dasarna aya 2, nya eta:
1.Neng nong neng anu disebut tongeret.
2.Kulu-kulu, konci nada (da, mi, na, ti, la,da), pelog-salendro, nada buhun.”

7Ajen Falsafah naon wae anu aya dina karinding Sunda?
“Ma’na husus, control hate sorangan, sadar narimakeun kabeh pagawean, berhasil, sagala hal amun ditekuni pasti berhasil, mun aral mah pasti moal bener, contona mun maen karinding tapi aral mah pasti karindingna teh potong. Kudu yakin, sabar, sadar.”

8.Amanat naon anu rek ditepikeun ku Abah ngaliwatan kasenian karinding?
“Karinding mangrupa seni keur ngahibur batur jeung ngahibur urang sorangan, urang kudu bisa maca alam, nu kapungkur ulah ditinggalkeun, nu ayeuna kudu dikembangkeun, kasenian kudu bias nyejahterakeun oge bias ngahasilkeun devisa keur nagara.” (Dok: Tia Siti Aisyah)

BENCANA-BENCANA DI DUNIA

Bencana Tahun 1500-2000:
26 Jan 1531 gempa bumi di Lisbon, Portugal, 30.000 orang tewas
26 Jan 1700 gempa di Laut Pasifik, dari Vancouver Island, Southwest Canada off British Columbia hingga Northern California, Pacific Northwest,USA. Dikenal sebagai megathrust earthquake.
26 Jul 1805 gempa bumi di Naples, Calabria, Italy, 26.000 orang tewas
26 Agt 1883 Gunung Krakatau meletus, 36.000 orang diperkirakan tewas
26 Des 1861 gempa bumi di Egion, Yunani
26 Mar 1872 gempa bumi di Owens Valley, USA
26 Agt 1896 gempa bumi di Skeid, Land, Islandia
26 Nop 1902 gempa bumi di Bohemia, sekarang Czech Republic
26 Nop 1930 gempa bumi di Izu
26 Sep 1932 gempa bumi di Ierissos, Yunani
26 Des 1932 gempa bumi di Kansu, Cina, 70.000 orang tewas
26 Okt 1935 gempa bumi di Colombia
26 Des 1939 gempa bumi di Erzincan, Turki, 41.000 orang tewas
26 Nov 1943 gempa di Tosya Ladik, Turki
26 Des 1949 gempa bumi di Imaichi, Jepang
26 Mei 1957 gempa di Bolu Abant, Turki
26 Mar 1963, gempa bumi di Wakasa Bay, Jepang
26 Jul 1963 gempa bumi di Skopje, Yugoslavia, 1.000 orang tewas
26 Mei 1964 gempa bumi di S. Sandwich Island
26 Jul 1967 gempa bumi di Pulumur, Turki
26 Sep 1970 gempa bumi di Bahia Solano, Colombia
26 Jul 1971 gempa bumi di Solomon Island
26 Apr 1972 gempa bumi di Ezine, Turki
26 Mei 1975 gempa bumi di N. Atlantic
26 Mar 1977 gempa bumi di Palu, Turki
26 Des 1979 gempa bumi di Carlisle, Inggris
26 Apr 1981 gempa bumi di Westmorland, USA
26 Mei 1983 gempa bumi di Nihonkai, Chubu, Jepang
26 Jan 1985 gempa bumi di Mendoza, Argentina
26 Jan 1986 gempa bumi di Tres Pinos, USA
26 Apr 1992 gempa bumi di Cape Mendocino, California, USA
26 Okt 1997 gempa bumi di Italia
Tahun 2000 - kini
Tsunami di Aceh tanggal 26 Desember'04, Gempa Jogja 26 Mei 2006, Tasik gempa 26 juni 2010, Tsunami Mentawai 26 Oktober 2010, Merapi Meletus 26 Oktober 2010.

Ada apa dengan 26.? Trnyata..dlm alquran, jus 26 surat asy-syu'ara ayat 04-10 didalamnya pngeertian tntg azab Allah... Subhanallah

Abah Olot Ngalestarikeun Kasenian Karinding

Endang Sugriwa atawa leuwih kawentar ku sebutan Abah Olot yakin yen waditra salaku bagian tina kabudayaan hiji suku atawa bangsa kudu dilestarikeun. Ieu demi bertahanna identitas masarakat suku atawa bangsana. Taun 2003, pas karinding diberitakeun punah, anjeuna oge reuwas sabab anjeuna miboga tanggalwaler pikeun ngariksa jeung miara eta kasenian sangkan teu punah.

Kahlianana nyieun jeung maen karinding mangrupa warisan ti karuhunna. Anjeunna tuluy ninggalkeun pakasabanana salaku tukang mebel jeung awi di Cipacing Kabupaten Bandung Parakan Muncang, Kabupaten Sumedang, Jawa Barat.

"Abah nya eta generasi salajengna anu dibere waris kaahlian eta sanggeus Abah Entang, Abah Entang teu bisa deui nyieun Karinding sabab panonna geus rabun. Dina ambin di teras imahna aya saperangkat instrumen mangrupa celempung (sajenis kacapi), toleat(siga suling), jeung kokol (mirip kulintang).-nstrumen eta dipake keur group Karinding Giri Kerenceng pingpinan abah Olot.

Kabeh waditra eta ampir punah, ngan anu jadi perhatian utamana nya eta karinding. Alesanana ngan saeutik warga anu bisa nyieun karinding.

Karinding mimitina dijieun tina kawung serah anu panjangna 10-12cm ngan sina perkembanganana, kawung serah beuki langka sabab warga numpes tangkal kawung alesanana tangkal kawung geus teu buahan, ku sabab eta kawung serah dipiceun da teu kaburu kolot jeung garing.

Ku kituna awi jadi bahan utama keur nyieun karinding. Saratna, umur awi minimal kudu dua taun. Awi diteukteuk, dilemeskeun, terus dibagi jadi tilu ruas.

Ruas kahiji jadi tempat nepak karinding anu nimbulkeun geter dina ruas anu tengah. Di ruas tengah aya bagian awi anu diteukteuk nepika ngageter pas karinding diketuk ku ramo sangkan bisa ngahasilkeun sora karinding disimpen dina baham diapit ku biwir luhur jeung handap.

Sakilas sora karinding sarupa lengkingan sora sato di sawah. Sora eta asalna tina resonansi dina baham pas karinding digeterkeun. Keur ngatur luhur-handapna nada, nu maen kudu lincah ngatur napas jeung ketukan ramo. Alat sarupa kieu oge aya di Bali, anu disebut Genggong, ngan cara ngagunakeunana beda nya eta dutarik ku benang.

Karinding mimiti langka dipake ku masarakat taun 1970-an. Lobana alat musik modern mangaruhan selera musik masarakat nepi ka kampung. Karinding, anu baheulana mindeng dipake dina acara hajatan atawa nyunatan geus mimiti leungit.

Taun 1940-1960-an karinding akrab dina kahirupan masarakat Sunda. Karinding dimaenkeun keur ngahibur patani sanggeus manen pare atawa pas moe pare hasil manen. Peutingna karinding dimaenkeun salaku wujud sukacita hasil panen.

Karinding oge dimaenkeun patani pas ngajaga sawah, hama sawah nyingkir lamun aya sora karinding.

Asup ka taun 1990-an, karinding siga diteureuy ku bumi. Minimna publikasi ngeunaan karinding jadi salah sahiji faktor redupna waditra tradisional. Karinding ngan aya dina kulawarga-kulawarga anu tangtu, kaasup kulawaarga abah Olot.

Ti yuswa 7 taun, Abah Olot diajar maen jeung nyieun karinding ti bapana jeung emangna. Kaahliana eta diturunkeun pas anjeuna geus dewasa.

"Ulah kasilih ku junti" anu hartina tong poho kana adat-istiadat.

Mimiti Bangkit...

Ngabangkitkeun karinding teu gampang, Sora karinding dianggap teu luyu jeung kamekaran musik. Mimiti nyieun karinding Abah Olot mere karinding ka saha wae anu daek narima kalayan gratis. Ajakan ka nonoman-nonoman di kampungna keur maen karinding ditolak. Kokolot jeung barudak ngora nganggap yen euweuh gunana maen karinding. Tapi Abah Olot terus mromosikeun karinding ka daerah-daerah sejen. Taun 2008N dina perayaan ulang taun kota BandungN anjeuna pendak sareng komunitas kreatif kaum muda Bandung anu ngumpul dina Commonrooms. Maranehna menta disuply karinding keur dimaenkeun di hareupeun publik. Di taun eta keneh dibentuk kelompok musik karinding Attack anu anggotana dalapan urang. Personel karinding Attack lain seniman tradisional Sunda. Aranjeuna asalna tina komunitas musik ujnderground jeung death metal anu sering dianggap budak baong. Abah Olot justru ngajarkeun personelna maen karinding.

Ahirna dina rupa-rupa pegelaran musik cadas jeung punk siga dina Death Metal Festival dina bulan Oktober 2009 karinding milu tampil. Mimiti tina komunitas Death Metal, karinding mimiti populer di kalangan kaula muda.

Loba diantara maranehna resep kana karinding, ku kituna unggal poe Rebo, jeung Jumaah di tempat abah Olot dibuka latihan keur maranehna anu hayang diajar karinding.

Kiwari, hiji karinding dihargaan Rp. 50.000,- ti dinya pesenan karinding ngalir, bahkan tina sawaktu abah Olot kudu nyumponan pesenan 100 karinding.

Waditra tradisional anu sempet dihawatirkeun punah balik deui rame, ampir kabeh daerah di Jawa Barat boga kelompok musik karinding. Nu maenna lain saukur kolot tapi oge barudak ngora ngagunakeun kreasi lagu modern.

Ngaran-ngaran kelompokna oge salaleger siga Markipat (mari kita merapat), Karmila (karinding militan), Republik Batu Jajar ti Kabupaten Bandung Barat, jeung karinding skateboard anu dimaenkeun ku komunitas skateboard.

Karinding oge dipintonkeun dina Bandung World Jazz Festival, Desember 2009. Sanajan kiwari teu dimaenkeun di sawah, karinding justru muncul dina festival jazz dunia diiring musik elektrik jeung instrumen modern, siga gitar, tarompet, jeung dram. Ku kituna lagu-lagu Sunda ngahaleuang dina harmoni jazz jeung karinding.

Di balik semarak balikna karinding, aya Abah Olot anu satia di bengkelna. Anjeunna tekun ngalemeskeun awi jeung ngajaga identitas masarakat Sunda.

Senin, 25 Oktober 2010

Kasenian Karinding

Dina segi waditra jeung sora anu dihasilkeun sigana kamungkinan karinding diangkat dina hiji pagelaran tunggal (karinding wungkul) salaku "kasenian karinding" peluangna leutik pisan, tapi hal ieu teh lain teu mungkin. 'Keur babandingan contona Egg Shake atawa Castagnet sanajan loba dikenal tapi urang langka ngadenge pagelaran seni Castagnet atawa pagelaran seni Egg Shake, tapi leuwih mangrupa palengkep suasana atawa ornamen dina hiji karya.Singgetna mah ngangkat karinding salaku hiji kasenian relatif leuwih hese sabab karinding sorangan dina pagelaran anu sering dipintonkeun teu miboga peran anu cukup vokal dina hiji pagelaran. Beda halna jeung kacapi jeung sababaraha waditra sejenna. Hiji conto anu bisa dicokot dina sababaraha karya musik samba Sunda atawa Jaipongan kadenge aya sora instrumen karinding ieu, tapi ngan salaku palengkep panambah rasa jeung suasana, lain salaku waditra anu ngahasilkeun sora utama.

Tapi mudah-mudahan kahareupna urang Sunda bisa leuwih ngolah karinding sahingga dina hiji pagelaran karinding teu sawates waditra palengkep wungkul sarta ahirna bisa dipresentasikeun di hareupeun pamarentah satempat salaku bahan asupan keur bisa mertimbangkeun ayana karinding salaku hiji kasenian.

Pamarentah satempat oge saacan ngangkat kasenian karinding salaku hiji kasenian tangtu kudu lengkep jeung pertanggungjawabanana sarta analisis dina segi tehnis jeung artistikna, saheunteuna ngangkat jeung nempatkeun karinding salaku hiji waditra tradisional asli daerah oge geus cukup, diantarana ku cara sosialisasi jeung pengenalan waditra karinding.

Manglebarkeun pisan yen pamarentah kurang merhatikeun warisan tradisi karuhun anu jadi aset budaya bangsa. Karinding salah sahiji kasenian tradisi buhun anu ampir punah geus sawajarna diriksa jeung dipiara sangkan teu leungit di legleg ku jaman. Salian ti eta pajabat-pajabat dinas budaya oge dipiharep ngilu peran aktif dina ngalestarikeun kasenian karinding diantarana ku ngayakeun panalungtikan husus, lain ngan saukur narima gajih buta.

Minggu, 24 Oktober 2010

Karinding

Karinding

Karinding mangrupa salah sahiji alat musik tiup tradisional Sunda. Aya sababaraha patempatan anu katelah dina ngadamel ieu karinding, samisal ti wewengkon Citamiang, Pasirmukti, Tasikmalaya, anu nyieun karinding tina palapah kawung. Ti wewengkon Limbangan sareng Cililin mah, karinding teh dijieunna tina awi, ieu nyirikeun taun dijieunna, jeung anu makena nyaeta para istri, ningali dina wangunna jiga susuk ngarah gampil ditancebkeun dina gelungan rambut. Sedeng bahan kawung lolobana dipake ku lalaki, wanguna leuwih pondok ngarah bisa diselapkeun dina wadah bako. Wangun karinding aya tilu ruas.

Cara memainkan
Cara memainkan karinding diletakkan ke mulut sahingga menggetar, terus jadi resonansi suara untuk mengatur nada. Permainan karinding biasanya dimainkan lima orang, paling sedikit ku tiga orang, satu diantaranya sebagai Rhythm , biasa disebut juru kawih.
Di daerah Ciawi, Tasikmalaya|Ciawi, dahulunya karinding dimainkan dengan takokak (alat musik bentukna seperti daun).

Kagunaan
Karinding mangrupa alat keur ngusir hama di sawah. Sora anu dihasilkeun tina vibrasi jarum karinding nyaèta sora handap low decible, malahan mah takokak nyieun sorana tina gesekan alat jeung garis dampal leungeun, tah sora anu kaluar ngan kadenge ku sabangsa wereng, simeut, jangkrik, manuk, jeung sajabana. Kiwari disebutna sora handap èta tèh ultrasonik.Tah keur anu ngamaènkeunana ngarah betah di sawah tèh nyaèta disorakeun ngagunakeun baham ngarah resonansina jadi musik. Kiwari, karinding kadang dipadukeun jeung alat musik lianna.
Cara maénkeun karinding bédana jeung alat musik jenis mouth harp lianna nyaèta ditepak, sedeng alat sejenna ditoèl, ieu ngagampangkeun dina manggihan wirahma anu loba, malah mah ketukan tina waditra karinding ieu disebutna Rahel, nyaèta keur ngabedakeun saha anu kudu nepak tiheula nya makè rahèl kahiji, anu kadua makè rahèl kadua jeung saterusna. Ku euyeubna sora nu dijieun ku karinding mah bisa nyieun sora kendang, goong, saron bonangna, karasa, atawa bass, rhytm, melodi sagala, tepi ka bisa nyieun lagu ku karindingna sorangan, ieu sabab beda dina cara nepak jeung nyieun sora dina baham leuwih hampang. Cék kolot, baheula mah ngalagu teh bisa ku karinding, lamun urang tos parigel dina ngulinkeun sora karinding, bakal kapanggih jeung nyieun sora keur ngomong, tapi sora anu kaluar sada sora robotik.(sumber: Wikipedia Indonesia)

Permohnan Bantuan Informasi Mengenai Karinding

Bagi teman-teman yang mempunyai informasi mengenai karinding bisa tolong share di blog ini. Ditunggu. terimakasih.

Karinding Sunda

Asal Usul Karinding

Awalnya karinding adalah alat yang digunakan oleh para karuhun untuk mengusir hama di sawah—bunyinya yang low decible sangat merusak konsentrasi hama. Karena ia mengeluarkan bunyi tertentu, maka disebutlah ia sebagai alat musik. Bukan hanya digunakan untuk kepentingan bersawah, para karuhun memainkan karinding ini dalam ritual atau upaca adat. Maka tak heran jika sekarang pun karinding masih digunakan sebagai pengiring pembacaan rajah. Bahkan, konon, karinding ini digunakan oleh para kaum lelaki untuk merayu atau memikat hati wanita yang disukai. Jika keterangan ini benar maka dapat kita duga bahwa karinding, pada saat itu, adalah alat musik yang popular di kalangan anak muda hingga para gadis pun akan memberi nilai lebih pada jejaka yang piawai memainkannya. Mungkin keberadaannya saat ini seperti gitar, piano, dan alat-alat musik modern-popular saat ini.

Beberapa sumber menyatakan bahwa karinding telah ada bahkan sebelum adanya kecapi. Jika kecapi telah berusia sekira lima ratus tahunan maka karinding diperkirakan telah ada sejak enam abad yang lampau. Dan ternyata karinding pun bukan hanya ada di Jawa Barat atau priangan saja, melainkan dimiliki berbagai suku atau daerah di tanah air, bahkan berbagai suku di bangsa lain pun memiliki alat musik ini--hanya berbeda namanya saja. Di Bali bernama genggong, Jawa Tengah menamainya rinding, karimbi di Kalimantan, dan beberapa tempat di “luar” menamainya dengan zuesharp ( harpanya dewa Zues). Dan istilah musik modern biasa menyebut karinding ini dengan sebutan harpa mulut (mouth harp). Dari sisi produksi suara pun tak jauh berbeda, hanya cara memainkannya saja yang sedikit berlainan; ada yang di trim (di getarkan dengan di sentir), di tap ( dipukul), dan ada pula yang di tarik dengan menggunakan benang. Sedangkan karinding yang di temui di tataran Sunda dimainkan dengan cara di tap atau dipukul.
Material yang digunakan untuk membuat karinding (di wilayah Jawa Barat), ada dua jenis: pelepah kawung dan bambu. Jenis bahan dan jenis disain bentuk karinding ini menunjukan perbedaan usia, tempat, dan sebagai perbedaan gender pemakai. Semisal bahan bambu yang lebih menyerupai susuk sanggul, ini untuk perempuan, karena konon ibu-ibu menyimpannya dengan di tancapkan disanggul. Sedang yang laki-laki menggunakan pelapah kawung dengan ukuran lebih pendek, karena biasa disimpan di tempat mereka menyimpan tembakau. Tetapi juga sebagai perbedaan tempat dimana dibuatnya, seperti di wilayah priangan timur, karinding lebih banyak menggunakan bahan bambu karena bahan ini menjadi bagian dari kehidupannya.

Karinding umumnya berukuran: panjang 10 cm dan lebar 2 cm. Namun ukuran ini tak berlaku mutlak; tergantung selera dari pengguna dan pembuatnya—karena ukuran ini sedikit banyak akan berpengaruh terhadap bunyi yang diproduksi.
Karinding terbagi menjadi tiga ruas: ruas pertama menjadi tempat mengetuk karinding dan menimbulkan getaran di ruas tengah. Di ruas tengah ada bagian bambu yang dipotong hingga bergetar saat karindingdiketuk dengan jari. Dan ruas ke tiga (paling kiri) berfungsi sebagai pegangan.

Cara memainkan karinding cukup sederhana, yaitu dengan menempelkan ruas tengah karinding di depan mulut yang agak terbuka, lalu memukul atau menyentir ujung ruas paling kanan karinding dengan satu jari hingga “jarum” karinding pun bergetar secara intens. Dari getar atau vibra “jarum” itulah dihasilkan suara yang nanti diresonansi oleh mulut. Suara yang dikeluarkan akan tergantung dari rongga mulut, nafas, dan lidah. Secara konvensional—menurut penuturan Abah Olot--nada atau pirigan dalam memainkan karinding ada empat jenis, yaitu: tonggeret, gogondangan, rereogan, dan iring-iringan.

Karinding Hari Ini
Satu hal yang menarik dan patut kita cermati dalam melihat fenomena kembalinya karinding secara masif di tengah masyarakat ini adalah bahwa ternyata “kelahiran” kembali karinding ini tidak bermula di daerah-daerah pedesaan yang masih bercorak tradiosional—yang biasanya masih memelihara tradisi dan karuhun secara agak ketat. Namun karinding justru kembali hidup dan popular di perkotaan, di kalangan masyarakat urban--juga generasi muda--yang kultur sosialnya telah sangat modern, dalam arti telah melepaskan sebagian besar tradisi karuhun dari kehidupan pribadi dan sosialnya.
Sebagian ada yang menilai, seraya berbangga hati melihat fenomena ini. Bagi mereka ini menunjukkan suatu kebangkitan budaya lokal. Karinding yang merupakan seni buhun sanggup eksis dan bersaing dengan alat musik modern yang cenderung berbau barat.

Kita tahu bahwa modernitas kerap mengeliminir unsur lokalitas hingga membuat manusia terjebak dalam alienasi atau keterasingan dari akar sejarahnya sendiri hingga membawa manusia—juga secara kolektif: masyarakat--pada masa-masa frustasi (frustasi sosial). Dalam waktu lama frustasi yang berjalin serasi dengan rasa inferioritas di hadapan hegemoni modern yang digjaya dan seperti tak mungkin dikalahkan ini menumbuhkan perasaan “heroik” (atau ketakutan yang akut?) untuk kembali merebut jati diri yang merasa telah dirampas oleh modernitas. Heroisme (atau ketakutan?) inilah yang menumbuhkan kesadaran masyarakat untuk kembali masuk dan menghubungkan diri secara lebih mendalam dengan akar budayanya sendiri (fundamentalisme). Kemuculan kembali karinding sebagai alat musik buhun yang telah ada enam ratusan tahunan yang lalu merupakan bentuk dari keinginan sebagian masyarakat urban (sebagai korban utama dari modernitas) untuk kembali terhubung dengan sejarahnya sendiri dan dengan itu kembali meneguhkan identitasnya seraya melawan dari gempuran modernitas yang begitu hegemonik. Maka dengan karinding mereka lawan hegemoni itu.

Namun ada juga yang “biasa saja” bahkan cenderung pesimis dengan kebangkitan karinding ini. Mereka sama sekali tidak melihat fenomena ini sebagai kebangkitan seni dan budaya lokal dalam kehidupan kontemporer. Masyarakat urban dan generasi muda sebagai tempat awal kelahirannya kembali telah cukup bukti untuk menarik kesimpulan bahwa fenomena karinding ini masih termasuk dalam fenomena modernitas. Yang baru, yang berbeda, yang tidak nge-pop kerap menjadi prasyarat untuk seseorang atau komunitas mendapat predikat modern. Maka, memainkan karinding saat ini adalah bentuk modernitas; sekali lagi karena ia dianggap baru dan berbeda.
Dan juga fakta bahwa banyak dari kalangan generasi muda yang memainkannya dengan irama atau beat-beat kontemporer, lepas dari pakem karuhun, juga mengkolaborasikannya dengan alat-alat musik modern lainnya.
Karena karinding hanyalah fenomena modernitas dan karena itu bersifat temporer, maka karinding pun akan cepat dilupakan jika keberadaannya di tengah masyarakat telah mengalami bentuk kemapanan tertentu, atau telah tergeser oleh sesuatu yang lain, yang lebih baru. Maka akhirnya semua kembali pada kita. Apakah kita akan memperlakukan karinding ini sebagai warisan karuhun yang sakral dan wajib dimumule, ataukah akan memperlakukannya hanya secara profan dan sekadar alat musik biasa? Jika kita menyikapinya dengan sikap yang pertama berarti kita harus menjaga orisinalitas dan tetekon-tetekon atau pakem yang terdapat di dalamnya. Menjaganya untuk tetap lestari menjadi beban moril mendalam bagi diri kita. Namun bila kita memilih sikap yang kedua maka berinovasilah sebebas mungkin, bila perlu berkresasilah yang benar-benar baru, seperti para karuhun dahulu menciptakan karinding. Itu semua pilihan. (berbagai sumber)

FILSAFAT, BUDAYA, KASENIAN, KAPERCAYAAN MASARAKAT, KARINDING SUNDA, JEUNG BAHAN PANGAJARAN

2.1 Filsafat

2.1.1 Wangenan Filsafat
Filsafat asal kecap tina basa Yunani Philosophia, anu mangrupa kecap kantetan tina philo jeung shopia.Philo hartina cinta (usaha pikeun meunangkeun hiji hal anu dipikahayang), shopia hartina kabijakan (miboga pangaweruh anu lega) Jadi philosophia bias dihartikeun cinta pada kebijaksanaan atawa cinta kepada kebenaran.
Poedjawijatna (1947:11) ngadefinisikeun filsafat salaku pangaweruh anu medar sacara teleb sagala hal dumasar kana bebeneran pikiran.
Aristoteles (384-322 SM) netelakeun yen nu dimaksud filsafat nya eta:

Pengetahuan yang meliputi kebenaran yang tergabung di dalamnya metafisika, logika, retorika, ekonomi, politik, estetika.
Imanuel Kant, ngadefinisikeun filsafat salaku pangaweruh anu jadi poko pangkal sagala pangaweruh anu dijerona ngabogaan opat pasualan:
1)Apa yang dapat diketahui? (Jawabannya: Metafisika);
2)Apa yang seharusnya diketahui? (Jawabannya: Etika);
3)Sampai di mana harapan kita? (Jawabannya: Agama);
4)Apa itu manusia? (Jawabannya: Antropologi). (Bakry, 1971:11).
Nurutkeun Runes (1971:235), filsafat nya eta katerangan rasional ngeunaan hiji hal anu mangrupa prinsip umum tina kabeh kanyataan anu bias dijelaskeun, tur bias dibedakeun antara pangaweruh rasional jeung empiris (sains).
Kecap filsafat digunakeun pikeun nunjuk objek anu beda, nya eta:
1)salaku ngaran widang elmu pangaweruh;
2)digunakeun pikeun mere ngaran hasil karya;
3)digunakeun pikeun nunjuk hiji kayakinan;
4)digunakeun pikeun mere ngaran hiji usaha; jeung
5)ti mimiti aya istilah filsafat digunakeun pikeun mere ngaran jalma anu cinta kana kabijaksanaan.
Tina sababaraha pedaran di luhur bias dicindekkeun yen filsafat nya eta cara mikir nu radikal atawa jero ngeunaan sagala rupa hal pikeun nalungtik nu sabenerna.

Plato netelakeun yen filsafat mangrupa elmu pangaweruh pikeun ngahasilkeun bebeneran nu asli. Elmu mangrupa bagian tina pangaweruh, sedengkeun pangaweruh mangrupa unsure tina kabudayaan. Kabuadyaan didefinisikeun salaku system ajen, tata hirup, jeung sarana pikeun manusa dina kahirupanana (Nasution, 1996:272).
Vernon jeung Linzey (1951) dina Nasution (1996:263) ngaidentifikasi genep ajen dasar dina kabudayaan, nya eta:
1)Ajen teori
2)Ajen ekonomi
3)Ajen estetika
4)Ajen sosial
5)Ajen politik
6)Ajen agama

2.1.2 Cabang-Cabang Filsafat
Tujuan filsafat nya eta nimukeun bebeneran nu sabener-benerna. Bebeneran eta the disusun sacara sistematis anu ngajadikeun sistematika filsafat. Sistematika filsafat kabagi jadi tilu cabang jembar, nya eta:
Teori pengetahuan
Teori hakikat, dan
Teori nilai.

Teori pengetahuan dina dasarna ngajentrekeun cara meunangkeun elmu pangaweruh, ari teori hakikat ngabahas sakabeh objek, anu hasilna nya eta elmu pangaweruh filsafat; jeung teori nilai (aksiologi) nu ngajembarkeun gunana elmu pagaweruh tadi.
Singgetna ‘teori pengeteahuan membicarakan cara memperoleh pengetahuan yang disebut epistemology, teori hakikat yang membicarakan pengetahuan itu sendiri, disebut ontology, teori nilai yang membicarakan guna pengetahuan itu disebut axiology.

Filsafat dikelompokkeun jadi opat widang poko nya eta:
1)Filsafat ngeunaan elmu pangaweruh, nu ngawengku:
Epistemologi;
Logika; jeung
Kritik elmu-elmu.

2)Filsafat anu ngawengku sakabeh kanyataan, diantarana:
Metafisika umum (ontology)
Metafisika husus, anu ngawengku:
a)Teologi metafisik
b)Antropologi; jeung
c)Kosmologi

3)Filsafat anu ngeunaan paripolah, anu ngawengku:
Etika; jeung
Estetika.

4)Sajarah filsafat, anu ngawengku:
Metafisika;
Epistemologi;
Logika;
Etika;
Estetika; jeung
Sajarah Filsafat.
Sedengkeun papasingan filsafat dumasar kana struktur pangaweruh filsafat kabehdieunakeun dipasing-pasing jadi tilu widang, nya eta:
Filsafat sistematis
Filsafat husus; jeung
Filsafat kaelmuan (Filsafat Umum: 11)
2.1.3 Filsafat Islam jeung Filsafat Sunda

Tina sababaraha cara masing-masingkeun filsafat anu geus ditataan di luhur, salahsahijina dipasingkeun dumasar kana kapercayaan (agama) jeung aya oge anu dumasar kana sajarah filsafat. Filsafat anu gelar di wewengkon Yunani, dingaranan filsafat Yunani, satuluyna dingaranan filsafat India, lantaran gelarna di wewengkon India.

Dina panalungtikan ieu, filsafat anu rek dipake pikeun nyurahan ajen falsafah nu nyampak dina kasenian karinding pikeun bahan pangajaran maca artikel budaya, nya eta filsafat agama (Islam) jeung filsafat etnis (Sunda).

Kabudayaan Islam geus hirup aya kana lima welas abadna. Dina kurun waktu lima abad nya eta hiji kagiatan anu motekar nya eta kagiatan berfilsafat, nya eta antara abad ka-7 nepi ka abad ka-12. Dina kurun waktu eta para ahli piker Islam nguji ngeunaan hakekat manusa jeung papadana, alam, katut Pangeranana, ngagunakeun alam pikiranana.

Para filsuf Islam jeung para ulama ngagunakeun alat filsafat pikeun ngabela jeung mageran taohidna. Maranehna mere kacindekan yen filsafat teu patukang tonggong jeung dasar kataohidanana dina Islam. Dina ha lieu, panalungtik oge nyurahan ajen falsafat dina kasenian karinding, bakal diluyukeun jeung ajaran agama Islam ngarah teu patukang tonggong jeung taohid katut sareat Islam.

Filsafat SUnda nya eta filsafat anu hirup dina kabudayaan Sunda. Loba aspek anu jadi cukang pamikiran Sunda, Kayaning aspek geografis, ekonomi, sikep, jeung anu liana. Sunda mangrupa dataran anu dilingkung ku gunung. Pakasaban rayatna rupa-rupa, salahsahijina tani, tina eta pakasaban bakal mangaruha sikep hirupna, boh kana alamna boh kana pribadina. Biasana tani boga sipat berehan jeung leuwih mentingkeun batur. Sipat-sipat eta anu nanceb dina sikep hirupna urang SUnda, anu bakal mangaruhan kana pamikiran filsafatna.

Filsafat SUnda mangrupa warisan karuhun, anu ngajarkeun hakekat manusa anu aya hubunganana jeung sasamana, alam katut Pangeranana. Basa nu digunakeun dina pamikiran filsafatna nya eta tandes tur biasana mangrupa kiasan anu miboga makna, katingali dina babasan jeung paribasaba, kayaning:
“Jodo, pati, bagja, cilaka urusan pangeran”, ngagambarkeun kapercayaan masarakat Sunda ka Pangeranana, yen manusa mah ukur boga karep, nu ngersakeun mah Pangeran.

Nurutkeun Warnaen (1987:20) bias dicindekkeun ngeunaan falsafah hirup urang Sunda kabagi kana lima bagian:
a)Mausa salaku pribadi;
b)Manusa jeung masarakat;
c)Manusa jeung alamna (alam nyata jeung alam goib);
d)Manusa jeung Pangeranana (nurutkeun adat jeung istiadatna); jeung
e)Manusa dina ngahontal kabagjaan lahir jeung batin.

2.2 Budaya jeung Kapercayaan Masarakat
2.2.1 Budaya
2.2.1.1 Wangenan Budaya

Kabudayaan miboga harti nya éta: “Sebagai keseluruhan gagasan dan karya manusia, yang harus dibisaakannya dengan belajar beserta keseluruhan dari hasil budi dan karyanya.” (Koentjaraningrat, 1974: 19).
Kabudayaan asal kecapna tina basa Sansekerta nya eta budhayah, bentuk jamak tina budi atawa akal, maksudna hal-hal anu patali jeung akal. Sedengkeun kecap budaya mangrupa kecap kantetan tina budi daya anu ngawengku harti tina hasil cipta, karsa jeung rasa.
Tylor (1987:10) nyebutkeun yen budaya nya eta hiji beungkeutan kompleks tina pangaweruh, lapercayaan, seni, moral hokum, adat-istiadatna, sarta kamampuh jeung kabiasaan ianna anu dipilampah manusa salaku anggota masarakat.
Havinghust jeung Neugraten (buku_tua_pakguru_dasar_kpdd_14.html@yahoo.com) netelakeun yen kabudayaan bias didefinisikeun salaku etika, basa, kabiasaan, kapercayaan, agama, jeung moral. Pangaweruh, sikep, ajen-inajen anu mangrupa hasil karya manusa saperti rupa-rupa bahan, kaasup di jerona alat-alat tehnologi kaasup kana kabudayaan. Tina sawangan ieu bias dipaluruh yen kabudayaan bias ngawujud paripolah jeung hal-hal anu mangrupa rohaniah, bisa oge mangrupa barang-barang material.
Driyarkara S.Y. (1980:83) netelakeun yen kabudayaan dina harti jembar ngabogaan opat segi atawa opat aspek, nya eta:
1)Aspek ekonomi, dina aspek ieu manusa ngarobah barang-barang anu teu guna jadi barang anu ngabogaan nilai jual;
2)Aspek tehnik, dina aspek ieu manusa ngagunakeun leungeunna jeung kamungkinan-kamungkinan sarta sifat-sifat anu aya dina hiji barang. Hukum-hukum anu aya dina barang anu tangtu, tina bahan alam disusun jadi hiji hal anu anyar nu ngabogaan nilai tambah;
3)Kabudayaan dina harti has jeung heureut, nya eta ngarobah barang-barang nu bias diekspresikeun ku manusa dina ngamekarkeun kamampuh uteukna. Conto: ngolah taneuh lempung jadi patung anu nimbulkeun rasa anyar dina jiwa manusa (hasil ekspresi diri jeung budi ngaliwatan patung tea);
4)Aspek penghalusan atau silivasi, aspek ieu mangrupa terusan tina aspek-aspek di luhur. Dina ieu aspek manusa ngaekspresikeun dirina, usaha pikeun neangan hal-hal anu leuwih alus tur mangpaat, nepi ka hirupna bias lancar.
Sakabéh nu mangrupa wujud boh sacara struktrur boh prosés tina paripolah manusa dina dimensi idéasional, étis jeung éstétis, disebut kabudayaan. Sakumaha anu kaunggel di luhur yén kabudayaan téh nya éta rupaning hal anu aya patalina jeung kahirupan.

2.2.1.2 Wujud Budaya

Nurutkeun Koentjaraningrat (1990:13) kabudayaan ngabogaan tilu dimensi wujud, nya eta:
1) Kompleks gagasan, konsep, jeung pikiran manusa. Eta wujud teh disebut system budaya, sifatna abstrak, teu bisa ditingali tur museur dina diri manusa anu ngagemna. Disebutkeun yen system budaya mangrupa gagasan jeung pikiran anu mangrupa bagian-bagian anu silih pakait nepi ka jadi system gagasan jeung pikiran anu relatip mantap sarta tuluy tumuluy.
2)Kompleks aktivitas mangrupa aktivitas manusa anu saling interaksi, sifatna konkret, bisa diobservasi, anu sering disebut system soial anu teu bisa leupas tina system budaya. Pola-pola aktivitasna ditata ku gagasan-gagasan jeung pikiran-pikiran anu aya dina jero sirah manusa. Ayana saling interaksi antara manusa nyababkeun pola aktivitas anu nimbulkeun gagasan, konsep, jeung pikiran anyar sarta teu mustahil bisa ditarima ku system budaya jeung masarakat budayana.
3)Wujud salaku alat, maksudna aktivitas manusa anu saling interaksi teu leupas tina ngagunakeun alat salaku hasil karya manusa pikeun ngaronjatkeun tujuanana. Aktivitas karya eta teh bisa ngahasilkeun bahan pikeun kaperluan hirupna.
2.2.1.3 Unsur Budaya

Nurutkeun Koentjaraningrat aya tujuh unsur anu miboga sipat universal nya éta 1) sistem réligi jeung upacara kaagamaan, 2) sistem organisasi kamasarakatan, 3) sistem pengetahuan, 4) basa, lisan jeung tulisan, 5) kesenian, 6) sistem pakasaban, jeung, 7) sistem téhnologi jeung pakakas (Koentjaraningrat,1974,12).
Unsur-unsur budya eta teh silih pakait. Tiap unsure kabudayaan anu universal bisa ngabogaan tilu wujud kabudayaan, nya eta system budaya, system social, jeung kabudayaan fisik.
Sistem budaya mangrupa wujud anu abstrak dinakabudayaan. Sistem budaya atawa cultural system mangrupa ide-ide jeung gagasan manusa anu hirup babarengan dina hiji masarakat. Fungsi system budaya nya eta ngatur tindakan-tindakan sarta paripolah manusa. Konsep system sosial nya eta alat bantu pikeun ngajelaskeun kelompok-kelompok manusa anu mangrupa hiji system.

1) Sistem réligi jeung upacara kaagamaan
Kabudayaan anu hirup di tanah Sunda loba kapangaruhan ku system kapercayaan. Animisme jeung dinamisme mangrupa dua kapercayaan anu hirup nepi ka jaman kiwari. Kapercayaan kana mahluk halus atawa pakakas pusaka raket dina kahirupan kabudayaan.

Sistem kapercayaan ngabogaan wujud salaku system kayakinan jeung gagasan ngeunaan:
a)Allah
b)Dewa-Dewa
c)Roh-Roh halus
d)Surga jeung Naraka; jsb.
Upacara kabudayaan raket patalina jeung kapercayaan magis, misalna dina barang anu digunakeun pikeun ngalaksanakeun eta upacara.

2) Sistem Organisasi Sosial/Kamasarakatan
Lingkungan masarakat miboga system social anu beda, nu nyababkeun hii jalma beda jeung jalma liana. Sacara umum pangajen pikeun hiji jalma ditangtukeun ku status sosialna. Contona pangajen buruh pabrik jeung guru bakal beda, kitu deui dokter jeung pejabat, bakal narima perlakuan sosial anu beda.
Lingkungan seni miboga hal anu sarua. Lingkungan masarakat seni ngabalukarkeun identitas anu luyu jeung pagawean anu dicekelna.

3) Sistem pangaweruh
Dina KUBS (1995:119) diebrehkeun yen elmu teh nya eta pangaweruh, kanyaho, atawa pangabisa tina rupa-rupa hal, boh ngeunaan alam lahir boh alam batin. Pangaweruh nangtukeun sukses henteuna manusa dina nyanghareupan hirup. Tingkat kapinteran, kakreatipan, jeung kaaktipan manusa bakal kadeteksi tina pangaweruh anu dipimilikna.
Sistem pangaweruh dina Karinding Sunda nya eta:
a)symbol dina waditra karinding Sunda
b)rumpaka dina Kasenian Karinding Sunda
c)amanat tina rumpaka kasenian karinding Sunda
d)ajen falsafah anu aya dina karinding sunda, jsb.
4) Basa lisan jeung tulisan

Basa nya eta system lambing sora omongan anu dihasilkeun ku pakakas ucap manusa kalawan puguh entep seureuhna (sistematis) tur ragem (konvensional) antara anggota masarakatna pikeun tujuan komunikasi (Sudaryat, 2005:10)

Basa nu digunakeun dina ieu panalungtikan maksudna sagala perkara anu aya hubunganana jeung kasenian karinding, boh dina sajarahna boh dina perkembanganana.

5) Kesenian
Peranan kasenian gede mangpaatna pikeun kamajuan kabudayaan tur atikan. Tina kasenian manusa bisa nyiptakeun kreatipitas tina rasa, watek, jeung kahayang pribadi hatena anu bisa ningkatkeun kualitas atikan mun dipatalikeun jeung atikan. Ku kituna kasenian mangrupa manivestasi tur implementasi tina buah pikiran, rasa, watek jeung kahayang. Dina kasenian manusa bisa nyiptakeun sagala rupa hal pikeun nyumponan kabutuhan hirupna.

6) Sistem pakasaban
Pikeun kahirupan ayeuna, pakasaban mangrupa factor utama pikeun nyumponan sagala pangabutuh hirup. Tina eta pakasaban manusa bakal meunang kauntungan pikeun nyumponan pangabutuhna. Dina lingkungan seni kreatifitas mangrupa hal anu penting sangkan bisa dipikawanoh ku jalma rea. Contona pemaen kasenian karinding, upama haying kawentar, nya eta kudu kreatip neangan cara sangkan anu nongton kasilep ku endahna sora karinding anu dihasilkeun jeung tumerap sagala piwuruk anu ditepikeun dina rumpaka anu dibawakeun teh bisa kaharti. Ku cara kitu, eta pemaen karinding teh bisa miboga pakasaban anu bisa nyumponan kabutuhan hirupna.

7) Sistem téhnologi jeung pakakas
Tehnologi mangrupa hiji hal anu penting pisan pikeun kahirupan manusa. Mun euweuh tehnologi manusa bakal sarwa kakurangan, contona listrik. Listrik mangrupa pangabutuh utama anu kacida pentingna. Lamun listrik pareun tangtu pagawean-pagawean bakal katunda tur ngahambat aktivitas manusa. Tehnologi ngabogaan genep unsure, nya eta:
a)alat-alat produktip;
b)wadah atawa tempat;
c)kadaharan atawa inuman;
d)pakean;
e)tempat cicing; jeung
f)alat transportasi (Harsojo, 1984: 201)

2.3.2 Bahan Pangajaran
Bahan pangajaran bias dihartikeunsalaku perangkat bahan anu di jerona ngabogaan materi jeung eusi pangajaran pikeun ngahontal tujuan pangajaran anu dipidangkeun ngaliwatan metode-metode husus.

Mun dijembarkeun mah bahan pangajaran mangrupa eusi anu ditepikeun ku guru ka murid dina lumangsungna proses diajar. Atawa salahsahiji komponen tina system pangajaran anu salawasna gawe babarengan tur silih lengkepan jeung komponen anu liana saperti tujuan, guru jeung nurid, sarana, sarta evaluasi pangajaran.

Sangkan leuwih motekar, guru kudu rajin milih bahan pangajaran anu atraktif tr kreatif. Bahan pangajaran mangrupa hiji proses dina ngamajukeun kualitas atikan. Lengkep henteuna bahan pangajaran dina proses diajar bakal milu nangtukeun kahontal henteuna tujuan atikan sacara jembar.

Ayana istilah kasenian, jeung adat-tradisi dina kurikulum, tujuanana pikeun ngarojong salahsahiji bahan pangajaran basa Sunda luyu jeung Standar Kompetensi Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Sunda DInas Atikan Provinsi jawa Barat 2008.

Dina kanyataanana, pangajaran kasenian teh ngawengku adat-istiadatna, Ku kituna dina tradisi adat istiadat, anak tema kasenian karinding sunda pikeun pangajaran maca artikel budaya diajarkeun ka murid SMA kelas XII di semester hiji.

2.3.2.2 Standar Kompetensi Pangajaran Basa jeung Sastra Sunda
Standar kompetensi eusi mata pelajaran basa jeung sastra Sunda ngawengku kamampuh opat aspek ieu di handap:
1)Menyimak (ngaregepkeun)
Mampu menyimak, memahami, dan menanggapi berbagai bentuk dan jenis wacana lisan
2)Berbicara (nyarita)
Mampu berbicara secara efektif dan efisien untuk mengungkapkan pesan (pikiran, perasaan dan keinginan) dalam berbagai bentuk dan jenis wacana lisan di berbagai kesempatan berbicara.
3)Membaca ( maca)
Mampu membaca, mamahami, dan menanggapi berbagai jenis wacana tulis.
4)Menulis (nulis)
Mampu menulis secara efektif dan efisien untik mengungkapkan pesan (pikiran, perasaan dan keinginan) dan kreativitas sastra dalam berbagai bentuk dan jenis karangan (wacana tulis)
Salian ti standar kompetensi eusi aya oge standar kompetensi lulusan anu mangrupa standar kompetensi anu kudu dihontal ku unggal lulusan dina jenjang atikan anu tangtu, nya eta TK/RA, SD/MI, SMP/MTs, jeung SMA/SMK/MA. Ku sabab ieu skripsi ngabahas pangajaran di SMA jadi standar kompetensi lulusanana oge dumasar kana tingkat SMA/SMK/MA wungkul.

2.3.2.3 Pendidikan Kabudayaan
Atikan dina harti nu jembar nyekel peranan anu strategis dina unggal masarakat jeung kabudayaan. Unggal masarakat ngabogaan aturan anu dibeundeul ku system ajen nu hirup dina kabudayaan anu dipimilik ku eta masarakat. Kabudayaan the jiwana masarakat., ku kituna bias ngahirupan masarakat ku ajen-ajen anu dipimilikna.

Atikan, masarakat jeung kabudayaan mangrupa hiji tripartite tunggal. Kabudayaan mangrupa dasar, sedengkeun masarakat nyadiakeun sarana jeung proses atikan. Eta tilu unsure the mangrupa kagiatan pikeun ngamumule jeung ngamekarkeun ajen-ajen anu meungkeut kahirupan sararea di masarakat. Ku kituna atikan teu bias leupas tina kabudayaan jeung masarakat salaku nu boga eta kabudayaan. Kabudayaan ngabogaan tilu unsure penting, nya eta: 1) salaku tata kahirupan (order) 2) kabudayaan salaku hiji proses; jeung 3) kabudayaan ngabogaan hiji visi husus (goals). Jadi atikan sabenerna salaku proses pembudayaan. Hal eta nu nyababkeun kabudayaan jeung atikan silih pakait.

PROPOSAL SKRIPSI

A.Judul Panalungtikan:
Ajén Falsafah Sunda dina Kasenian Karinding pikeun Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya di SMA Kelas XII

B.Kasang Tukang Masalah
Urang Sunda minangka salah sahiji séler bangsa di Indonesia anu ngahasilkeun rupa-rupa jenis kabudayaan. Kabudayaan Sunda nya éta kabudayaan anu dipimilik ku masarakat Sunda, kabudayaan eta mangrupa hasil tina proses adaptasi anu tuluy-tumuluy dina waktu anu kacida lilana.
Kabudayaan miboga harti nya éta: “Sebagai keseluruhan gagasan dan karya manusia, yang harus dibisaakannya dengan belajar beserta keseluruhan dari hasil budi dan karyanya.” (Koentjaraningrat, 1974: 19).
Sakabéh nu mangrupa wujud boh sacara struktrur boh prosés tina paripolah manusa dina diménsi idéasional, étis jeung éstétis, disebut kabudayaan. Sakumaha anu kaunggel di luhur yén kabudayaan téh nya éta rupaning hal anu aya patalina jeung kahirupan.
Nurutkeun Koentjaraningrat aya tujuh unsur anu miboga sipat universal nya éta 1) sistem réligi jeung upacara kaagamaan, 2) sistem organisasi kamasarakatan, 3) sistem pengetahuan, 4) basa, lisan jeung tulisan, 5) kesenian, 6) sistem pakasaban, jeung, 7) sistem téhnologi jeung pakakas (Koentjaraningrat,1974,12).
Kamekaran budaya Sunda dina kahirupan henteu leupas tina rupaning faktor anu mangaruhanana, salah sahijina nya éta minat jeung kahayang masarakat kana kasenian.
Kasenian mangrupa salah sahiji wujud tina mékanisme kabudayaan anu aya dina kahirupan manusa dina ngatur tata paripolah, tata hubungan, sarta sarana pikeun ngumpulkeun kabéh pamikiran atawa gagasan sangkan nyiptakeun kaaripan ngaliwatan ajén-ajén anu dijadikeun dasar tina sikep jeung paripolah masarakat nu ngarojong kana hiji kabudayaan. Éta hal luyu jeung aturan anu nyampak dina UUD 1945 pasal 32 nya éta:
“Pemerintah memanjukan kebudayaan nasional”
Didinya dijelaskeun yén pamaréntah wajib ngamajukeun kabudayaan nasional, dina penjelasanana dituliskeun yén kabudayaan bangsa nya éta kabudayaan anu timbul salaku buah usaha masarakat Indonesia, artina kaasup ogé kabudayaan-kabudayaan daerah anu mangrupa maniféstasina.
Rupa-rupa kasenian di Jawa Barat anu mibanda potensi kudu meunang perhatian boh ku pamaréntah boh ku lembaga-lembaga séjénna. Ku sabab kasenian anu aya di nusantara téh mangrupa hasil tina kréatifitas bangsa Indonesia nu kudu dijaga tur diriksa sangkan ulah karebut atawa leungit, contona kasenian angklung anu teu dijaga sacara hukum anu geus diaku ku Malaysia yén kasenian eta téh hasil tina kréatifitas bangsa manéhna.
Di Indonesia, hususna di masarakat Sunda loba pisan kasenian anu bisa dipaké pikeun gelar dina rupa-rupa wanda. Ieu hal téh nuduhkeun kajembaran hasanah budaya nusantara. Salah sahiji kasenian anu aya di masarakat Sunda nya éta kasenian Karinding. Kasenian ieu téh bisa kasebut langka, atawa geus jarang dipaké, nu makena ogé bisaana ngan jalma-jalma anu tangtu. Ku lantaran kitu, sawidina urang Sunda ngayakeun panalungtikan ngaguar eusi jeung ajén budaya nu nyampak dina éta kasenian. Ieu hal mangrupa tarékah pikeun ngamumulé budaya Sunda karuhun anu geus diwariskeun ulah nepi ka teu dipikanyaho ku generasi Sunda kiwari.
Kasenian Karinding geus ngalaman parobahan-parobahan luyu jeung perwujudan mekanisme kabudayaan. Dina hal ieu katingali yén ieu kasenian sigana teu ngabogaan lawang pikeun kahareupna atawa geus dekeut kana kapunahan.
Kasenian anu ditalungtik dina ieu panalungtikan nya éta kasenian Karinding. Ieu kasenian miboga fungsi pikeun sarana sosialisasi ajén-ajén budaya masarakat anu ngarojongna. Dina nyanghareupan kamekaran jaman anu sakitu terehna karasa pisan ayana parobahan fungsi dasar dina ieu kasenian. Hal ieu teu leupas tina pangaruh mekarna sosial budaya. Contona dina mangsa baheula mah kasenian ieu téh miboga fungsi pikeun ngusir hama atawa pikeun totonden keur lalaki anu rék ngapelan kabogohna, ayeuna mah aya kamungkinan dijadikeun pikeun ngala duit dina wangun kelompok-kelompok professional. Kaayaan samodel kieu mangrupa salah sahiji pangaruh tina ngagesérna kahirupan agraris jadi kahirupan industrialisasi.
Dina sajeroning parobahan fungsi kasenian karinding, tangtu kasenian ieu mibanda fungsi jeung ajén-ajén falsafah anu luhung anu nyantél di jerona. Naha fungsi jeung ajén-inajén dina kasenian karinding ogé milu kapangaruhan ku ayana kamekaran jaman? Hal ieu anu jadi kasang tukang panalungtik pikeun medar ieu kasenian. Salian ti eta ogé ieu panalungtikan diayakeun pikeun bahan pangajaran maca artikel di SMA kelas XII.
Ku kituna, ieu kasenian téh dipilih pikeun objék panalungtikan sarta dibéré judul “Ajén Falsafah Sunda dina Kasenian Karinding pikeun Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya di SMA kelas XII.”





C.Watesan jeung Rumusan Masalah
1.Watesan Masalah
Dumasar kana kasang tukang sakumaha nu diébréhkeun di luhur, sangkan ieu panalungtikan puguh jujutanana tangtu perlu diwatesanan. Kasenian karinding mangrupa salah sahiji kasenian anu kudu dilestarikeun salaku salah sahiji warisan kabudayaan ti luluhur urang. Ku kituna, ieu panalungtikan baris diwatesanan lain saukur nalungtik ngeunaan asal-usul karinding, tapi ogé mangpaatna pikeun bahan pangajaran maca artikel budaya di SMA kelas XII pikeun ngawanohkeun, ngadadarkeun jeung ngagambarkeun (ngidéntifikasi) ajén budaya nu aya dina kasenian Karinding Sunda.

2.Rumusan Masalah
Sangkan leuwih tétéla, watesan masalah ngeunaan ieu panalungtikan bakal dirumuskeun
dina kalimah pananya di handap.
1.Kumaha sajarah jeung perkembangan kasenian karinding Sunda?
2.Naon ciri has Karinding Sunda jeung kumaha cara ngagunakeunana?
3.Ajén falsafah naon waé anu nyampak dina Karinding Sunda?
4.Ajén pangaweruh naon nu bisa dicangkem tina Karinding pikeun pangajaran maca artikel budaya di SMA kelas XII?

D. Tujuan Panalungtikan
1. Tujuan Umum jeung Tujuan Husus
Ieu panalungtikan téh ngabogaan tujuan umum nya éta numuwuhkeun jeung ngariksa
budaya tur kasenian nu aya di masarakat, sedengkeun tujuan husus ieu panalungtikan nya éta:
1.Kumaha sajarah jeung perkembangan kasenian karinding Sunda?
2.Naon ciri has Karinding Sunda jeung kumaha cara ngagunakeunana?
3.Ajén falsafah naon waé anu nyampak dina Karinding Sunda?
4.Ajén pangaweruh naon nu bisa dicangkem tina Karinding pikeun pangajaran maca artikel budaya di SMA kelas XII?
5.Mangpaat Panalungtikan
Unggal panalungtikan dina hakékatna mah ngabogaan mangpaat. Ieu panalung tikan téh ngabogaan mangpaat nu ngawengku;
1. Mangpaat Tioritis
Sacara téoritis, panalungtikan ieu di handap bisa méré sumbangan anali sis keur kamajuan paélmuan budaya Sunda. Ti dieu urang bisa meunang gambaran harti jeung pungsi sacara pungsional stuktural dina Kasenian Karinding.
2.Mangpaat Praktis
Sacara praktis, panalungtikan ieu bisa muka wawasan masarakat, bisa nambahan pangaweruh salaku hiji pintonan anu unik, sangkan masarakat modéren bisa nyindekkeun sanggeus maca atawa ninggali langsung éta kasenian.

6.Wangenan Operasional
Judul ieu panalungtikan téh nya éta “ Ajén Falsafah Sunda dina Kasenian Karinding
pikeun Bahan Pangajaran Maca Artikel Budaya di SMA Kelas XII” sangkan aya gambaran dina ieu judul, perlu dijentrékeun wangenan-wangenan istilah dina ieu panalungtikan, diantarana:
1.Ajén Falsafah Sunda
Ajén nurutkeun Kamus Umum Basa Sunda (1995:7) nya éta pangaji jeung harga. Ajén anu dipaluruh dina ieu panalungtikan nya éta Ajén anu aya hubunganana jeung kasenian karinding. Poedjawijatna (1974:11) ngadéskripsikeun yén filsafat nya éta salaku élmu pangaweruh anu néangan sateleb-telebna sagala hal dumasar kana pipikiran. Sedengkeun falsafah Sunda nya éta falsafah anu hirup dina kabudayaan Sunda. Ajén Falsafah Sunda dina ieu panalungtikan nya éta Ajén falsafah Sunda anu aya dina kasenian karinding.

2.Kasenian
Kasenian nya éta salah sahiji kaéndahan anu ngawengku tujuh unsur budaya sacara universal. Kasenian bisa dicindekkeun nya éta adu manis antara gagasan (idea), kagiatan sosial (activities) atawa laku lampah manusa dina kasenian jeung benda-benda kasenian (artefak), salaku hasil jeung ngarojong kana kasenian.
3.Kasenian Karinding
Karinding nya éta hiji waditra tradisional Sunda buhun anu aya ti jaman baheula, anu awalna dipake pikeun ngahuma, tapi dina mangsa kiwari alih fungsi jadi alat musk anu dipake dina kasenian Sunda.
4.Bahan Pangajaran
Bahan pangajaran bisa dihartikeun saperangkat bahan anu dijerona ngabogaan matéri jeung eusi pangajaran pikeun meunangkeun tujuan pangajaran anu dipidangkeun.
5.Maca
Maca nya éta salah sahiji kaparigelan reseptif aktif anu kudu dikawasa ku murid sangkan loba pangaweruh.
6.Artikel
Artikel nya éta hiji karangan faktual sacara lengkep anu dijieun pikeun dipublikasikeun ngaliwatan koran, majalah, buletin, jsb. Sarta miboga tujuan nepikeun ide jeung fakta anu bisa ngayakinkeun, ngadidik, jeung ngahibur.
7.Budaya
Budaya nya éta kabisaaan anu dipigawe ku hiji masarakat sarta diturunkeun ti hiji generasi ka generasi.
8.SMA
SMA mangrupa sakola atawa tingkat atikan formal saeunggeus SMP, ku sabab kitu, pangajaran basa Sunda di SMA kudu leuwih maju boh élmu basana boh élmu tradisina.
7.Anggapan Dasar
1.Anggapan Dasar
Anggapan dasar mangrupa dasar pamikiran anu gunana pikeun dasar panalungtikan salaku cecekelan utama. Cirina nya éta sakabeh bebeneran teori atawa panalungtikan anu dijadikeun dasar panalungtikan. Anu dijadikeun dasar dina ieu panalungtikan nya éta:
1.Kasenian Karinding mangrupa hasil karsa, cipta, rasa, jeung karya ma nusa Sunda nu gelarna geus heubeul, anu kudu dijaga tur diriksa sangkan ulah karebut atawa leungit.
2.Kasenian Karinding miboga ajén falsafah nu luhung .
3.Kasenian Karinding miboga fungsi pikeun sarana sosialisasi Ajén-ajén budaya masarakat anu ngarojongna anu wajib dipikawanoh ku generasi ngora, diantarana nya éta murid-murid SMA khususna kelas XII .

8.Rangkay Tiori
Pradopo, spk. (2002:35) méré gambaran yén raraga teori téh miboga mangpaat pikeun nangtukeun konsép-konsép dina panalungtikan. Pikeun nalungtik ajén falsafah sunda dina kasenian karinding dina nganalsis datana diantarana ngagunakeun metodé deskriftif, sintetis jeung analis, sangkan hasil nu dipiharep bener-bener kahontal.
Numutkeun Achmadi (1995: 20) ngeunaan analisis dina kagiatan filsafat nya éta ngabérédélkeun istilah-istilah atawa pamadegan-pa madegan dina bagian-bagian, nepi ka mariksa ma’na nu aya dijerona. Ana pon harti analisis nya éta minangka kagiatan mariksa sacara konseptual kana ma’na jeung istilah nu digunakeun. Dina pamadegan nu dijieun, ku jalan analisis éta pisan bisa dipiharep kapaluruh ma’na anyar jeung nguji is tilah-istilah ku rupa-rupa conto.

Sintesis mangrupa tarékah pikeun nyieun kacindekan tina kamungki nan-kamungkinan nu aya. Maksudna, ngumpulkeun hiji pangaweruh nu bisa kacangkem. Dina nyusun sistem pamikiran, para filsuf téh didadasaran ku pamikiranana nu dipangaruhan sajumlahing bahan nu ditéangan.
Dina widang filsafat aya sababaraha métode. Métode asal kecapna mito-ho dos hartina menuju, jalan atawa cara. Métode mindeng dihartikeun salaku jalan mikir dina widang paélmuan. Dina widang filsafat métode digolongkeun kana tilu bagian, di antarana;
a.Métode kritis, nya éta nganalisis istilah jeung pamadegan ku jalan nyieun patalékan
anu sarua nepi ka hakekatna dipikanyaho;
b. Métode analisis, nya éta ngalakukeun introspéksi ku jalan mikir simbol-simbol; jeung
c. Métode intuitif, nya éta masing-masing atawa nganalisis dina wangun je roning pikiran nepi kana hakékatna (ditemukan jawabannya), (Ach madi, 1995: 19-21)

I. Métode Panalungtikan jeung Téknik Panalungtikan
1. Métode Panalungtikan
Métode panalungtikan mangrupa salah sahiji cara nu digunakeun pikeun ngahontal tujuan panalungtikan. Dumasar kana tujuan anu hayang dihontal, métode anu dipake dina ieu panalungtikan nya éta métode deskriptif, sintetis jeung analis, sangakan hasil nu dipiharep bener-bener kahontal.
1. Metode Deskriptif
Metode deskriptif nya éta métode anu bisa ngarengsekeun pasualan anu aktual ku jalan nyusun atawa nyieun papasingan jeung nganalisis sastra tur napsirkeun data-data (metode_penelitian_8.html@yahoo.com).
2. Metodé Analisis
Numutkeun Achmadi (1995: 20) ngeunaan métode analisis dina kagiatan filsafat nya éta ngabérédélkeun istilah-istilah atawa pamadegan-pa madegan dina bagian-bagian, nepi ka mariksa ma’na nu aya dijerona. Ana pon harti analisis nya éta minangka kagiatan mariksa sacara konseptual kana ma’na jeung istilah nu digunakeun. Dina pamadegan nu dijieun, ku jalan analisis éta pisan bisa dipiharep kapaluruh ma’na anyar jeung nguji is tilah-istilah ku rupa-rupa conto.

3. Métode Sintétis
Métode Sintesis mangrupa tarékah pikeun nyieun kacindekan tina kamungki nan-kamungkinan nu aya. Maksudna, ngumpulkeun hiji pangaweruh nu bisa kacangkem. Dina nyusun sistem pamikiran, para filsuf téh didadasaran ku pamikiranana nu dipangaruhan sajumlahing bahan nu ditéangan.

2. Téknik Panalungtikan
Téhnik panalungtikan mangrupa salah sahiji usaha kumaha cara (prosedur) nu kudu dilakonan kalawan ngagunakeun métode anu tangtu, sangkan tujuan sasaran anu dipiharep dina hiji panalungtikan téh bisa kahontal.
2.1. Téhnik Ngumpulkeun Data
Téhnik anu dianggap merenah pikeun ieu panalungtikan diantarana nya éta téhnik partisipan observation jeung indepth interview. Numutkeun Adelr, Fontana, jeung Fray, (Endraswara, 2006:203) Téknik ngumpulkeun data ieu masih kénéh sadapur jeung konsep Spradley, yén panalungtik kudu ilubiung langsung dina éta kagiatan sangkan ngagampangkeun dina ngumpulkeun data. Salian ti eta, panalungtikan ieu ogé make teknik talaah pustaka jeung studi dokumentasi pikeun ngumpulkeun data anu rék ditalungtik jeung ngadokumentasikeun kagiatan-kagiatan panalungtikan anu dilakukeun.
1.Observasi/ Partisipan Observation
Téhnik observasi aya nu sipatna partisipan nya éta téhnik observasi nu mana panalungtik kudu ilubiung langsung dina kagiatan anu ditalungtik, jeung anu sipatna non partisipan, nya éta niténan obyek diluareun kanyahona responden kagiatan. Observasi ieu lumangsung dumasar patokan-patokan anu tangtu jeung tempat katut tujuan panalungtikan. Lengkah-lengkahna nya éta nangtukeun tempat panalungtikan nu diayakeun di:
- Desa Cimanggung, Cicalengka. (Abah Olot)
- Desa Ciptagelar, Sukabumi (Yoyo Yogasmana)
- Common Room (Karinding Attack)
- Universitas Pendidikan Indonesia (Karinding Militan Anarki UPI), jrrd.
Anu satuluyna nangtukeun informan. Keur nangtukeun informan, panalungtikan ieu nga gunakeun konsép Spradley jeung Benard (Endraswara, 2006:203) in tina informan téh kudu jalma anu maham kana kagiatan anu keur ditalungtik. Nangtukeun informan ngagunakeun Téknik snowballing, nya éta dumasar informan anu saméméhna nepi ka meunang informan anyar.
2.Wawancara/Interview
Téhnik ngumpulkeun data ku cara wawancara (interview) dilakukeun pikeun ngahasilkeun data anu sifatna emic (sawangan/pamanggih responden). Pikeun nganyahokeun kumaha éta responden téh nyawang kana kaayaan manehna katut pasualan-pasualan anu diajukeun ku panalungtik sorangan nepikeun/ngajukeun data anu sipatna etic (sawangan panalungtik) minangka bubuka sakaligus pikeun mancing sawangan atawa katerangan ti responden anu satuluyna mah tinggal panalungtik anu kudu ngolah, napsirkeun, nganalisis nurutkeun métode, teori, téhnik jeung sawanganana. Dina prak-prakanana wawancara anu dilaksanakeun téh sifatna bebas terpimpin nya éta wawancara kalawan patokan sacara gurat badagna wungkul, nu mangrupa adumanis wawancara “bebas” (unguided interview) jeung wawancara terpimpin (guided interview), (Suharsimi Arikunto, 2002:132).
3.Talaah Pustaka
Talaah pustaka dilakonan pikeun nalungtik atawa ngumpulkeun data-data nu aya dina sumber tinulis, sakaligus dijadikeun bahan babandingan kana data di lapangan, contona néangan data-data ngeunaan kasenian karinding, tina buku sumber boh tina media citak atawa elektronik.
4.Studi Dokumentasi
Studi dokumentasi dilakonan pikeun ngumpulkeun data-data nu aya ngagunakeun instrumen panalungtikan saperti format observasi, format wawancara jeung studi dokumentasi ngagunakeun media saperti tape recorder, handycam, kamera digital, jsb.

2.2 Téknik Analisis Data
Panalungtikan ieu ngagunakeun modél kualitatif nya éta mangrupa déskripsi anu
leuwih jero ngeunaan fenoména anu aya dina karinding. Dina konsép Gertz (Endraswara,
2006:205) anu disebut “modél for” jeung “modél of” hartina konsép nu aya tuluy dilarapkeun kana réalitas kaayaan sosial budaya, hartina réalitas sosial numutkeun Kaplan
jeung Men ers (Endraswara, 2006:205). Nanya ka jalma nu ngalakonan langsung kana éta
kagiatan, sangkan ulah aya tapsir intersubjéktif, anu satuluyna dikoréla sikeun.
Keur medar ngeunaan harti jeung kagunaan sacara stuktural pungsional tina karinding, digunakeun analisis kuantitatif étnografi. Maksudna anu nalungtik ngadéskripsikeun sacara étnografi ngeunaan laku lampah, paripolah, jeung kekecapan
masarakat satempatna.
Laporan data analisis dilakukeun sacara déskripsi, sangkan leuwih jero jeung ku
cara ngatur, ngaruntuykeun, ngawilah-wilah, sarta méré ciri jeung klasifikasi data. Dina
ieu analisis nu leuwih ditémbongkeun nya éta hasil data, lamun saumpamana aya penafsiran, panalungtik teu ngalakukeun pa nalungtikan. Mun aya penafsiran, éta mah
hasil informan anu milu jeung anu paham kana harti ritual. Ku cara samodél kitu, dipiharep bakal kapanggih harti jeung kagunaanana, utamana keur anu ngala konan éta
kagiatan, leupas ti interpénsi. Ku sabab kitu, dipiharep éta kasenian karinding téh miboga harti jeung kagunaan.

3. Instrumen panalungtikan
Nu jadi instrumen dina ieu panalungtikan diantarana mangrupa format observasi, pedoman wawancara, sarta média-média pangrojong pikeun ngadokumentasikeun panalungtikan.
a. Observasi, dina observasi bisaana panalungtik ngagunakeun format observasi anu dibarung ku sababaraha média/instrumen saperti: handycam, tape recorder, kamera, jrrd.
Format Observasi
Téma Observasi :
Lokasi Objek : tgl/jam:
Jenis Objek :



Koding

Data/Hasil Observasi



b.Wawancara. dina wawancara panalungtik sok maké format di handap ieu:
Format Wawancara
Sumber data: Tanggal :
Peneliti : Mulai sd jam :
Peringkas :
Kode masalah
Kode isi
Kode sifat data
Isi ringkasan data





c.Studi dokumentasi, ngumpulkeun data-data anu sifatna dokumen, biasana ngagunakeun instrument kaméra, handycam, tape recorder.

J. Sumber Data
Sumber data anu ditarima ku panyusun nya éta tina buku-buku sumber anu aya pakuat-pakaitna kana judul panalungtikan, tina alamat wébsite pikeun neangan informasi anu sagemblengna, sarta ti para narasumber anu jadi objek utama panalungtikan, diantarana nya éta:
1. Abah Olot (Desa Cimanggung, Cicalengka)
2. Yoyo Yogasmana (Desa Ciptagelar Sukabumi)
3. Karinding Attack (Common Room)
4. Karinding Militan Anarki (UPI Bandung), jrrd

K.Sistematika Nyusun Skripsi
Sabada data panalungtikan diolah, hasilna baris disusun kalawan puguh éntep seureuhna dina wangun skripsi kalawan sistematika di handap ieu:
BAB I BUBUKA
BAB II TATAPAKAN TIORI
BAB III METODOLOGI PANALUNGTIKAN
BAB IV AJÉN FALSAFAH SUNDA DINA KASENIAN KARINDING PIKEUN BAHAN PANGAJARAN DI SMA KELAS XII
BAB V PANUTUP (KACINDEKAN JEUNG SARAN)
L.Jadwal Kagiatan Panalungtikan
Dina ieu panalungtikan, sangkan panalungtikanana sistematis tur terencana, panalungtik nyieun jadwal kagiatan panalungtikan saperti dihandap ieu:

Kagiatan/bulan


Sept

Okt

Nov

Des

Jan

Feb
1.Tatahar
-Studi Pustaka
-Observasi awal
-Ngajukeun Judul Proposal
-Nyieun Proposal
-Seminar Proposal
-Perijinan
-Pembuatan Pedoman
Wawancara

































2. Pelaksanaan
-Bimbingan Skripsi
-Pengolahan Data
-Pengumpulan Data















3. Penyusunan
-Analisis data
-Nyusun Skripsi










4.Pengujian
-Pelaporan
-Sidang Skripsi











M. Daftar Pustaka Sementara
Achmadi, Asmoro. 1995. Filsafat Umum. Jakarta: PT.Raja Grafindo Persada.
Arikunto, Suharsimi. 1999. Dasar-Dasar Evaluasi Pendidikan. Jakarta: PT. Bumi Aksara.
A.R, Syamsuddin, jeung Vismaia S, Damaianti. 2006. Meode Penelitian Pendidikan Bahasa. Bandung: PT. Remaja Rosdakarya.
Departemen Pendidikan Nasional. 1991. Kamus Besar Bahasa Indonesia. Jakarta: Balai Pustaka.
Lembaga Basa jeung Sastra Sunda. 1995. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Tarate Bandung.
Sudaryat, Yayat. 2005. Kamus Élmuning Basa Sunda. Bandung: CV. Karya Iptek.
Usman, Husaini. 2003. Pengantar Statistika. Jakarta: Bumi Aksara.
Kartadinata, S. Prof. Dr. H. M.Pd .2006. Pedoman Penulisan Karya Ilmiah. Bandung: Universitas Pendidikan Indonesia.
Tata Abdulah, Drs. M.SI. 2006. Budaya Sunda Kini , Dulu, dan Masa Depan. Bandung: Kencana
Anwar, Zaenal. 2009. Skripsi Ajén Falsafah Simbol-Simbol dina Kasenian Bangklung di Desa Cisero Kacamatan Cisurup Kabubapen Garut. Bandung. Universitas Pendidikan Indonesia.
Anugrah, Taufik. 2008. Skripsi Ajén Falsafah dina Arsitektur Imah Adat Kampung Pulo di Desa Cangkuang Kacamatan Leles Kabupaten Garut. Bandung: Universitas Pendidikan Indonesia.
Handoko, trias Hamidi. 2009. Skripsi Ajén Falsafah dina Simbol-Simbol Upacara Adat Sedekah Bumi di Kampung Urug Tonggoh Desa Kiarapandak di Kampung Urug Tonggoh Desa Kiarapandak Kacamatan Sukajaya Kabupaten Bogor. Bandung: Universitas Pendidikan Indonesia.
Septiani, Risna. 2008. Skripsi Ajén Falsafah Nu aya dina Simbol-Simbol proses Hatam Al-Qur’an dina Upacara Kawinan Desa Citanglar Kecamatan Surade Kabupaten Sukabumi. Bandung: Universitas Pendidikan Indonesia.
Widyastuti, Temmy. 2008. Skripsi Ajén Falsafah Upacara Sawer Panganten pikeun bahan pangajaran Basa Sunda di SMPN 12 Bandung Kelas VII Ngagunakeun Metode Demonstrasi. Bandung. Universitas Pendidikan Indonesia.